Cuộc trò chuyện với Thiền sư Thích Nhất Hạnh về "Hạnh phúc đích thực" (kỳ 12)

Tình là ngọn lửa rơm mau tàn. Còn nghĩa là lửa trấu cháy suốt đêm. Ân nghĩa là cái phải tiếp nối cái tình. Tình phải được bắt đầu cho khéo để từ từ đưa tới cái nghĩa.

*Cuộc trò chuyện với Thiền sư Thích Nhất Hạnh về “Hạnh phúc đích thực” (kỳ 11)

- Nhà báo Hoàng Anh Sướng: Tôi rất tâm đắc với những điều thiền sư bàn về chữ Tình và chữ Nghĩa. Trong đời sống vợ chồng, tòa lâu đài hạnh phúc vững chãi chỉ có thể xây dựng trên nền tảng của Nghĩa. Song làm thế nào để chuyển hóa từ thứ tình đắm say bồng bột đến thứ tình thương có nhiều hiểu biết và biết ơn là Nghĩa lại không hề dễ dàng.

- Thiền sư Thích Nhất Hạnh:Ở Việt Nam, ngày xưa người ta không nấu cơm bằng gas hay bằng điện như bây giờ mà nấu bằng rơm. Rơm cháy rất mau. Có cách nào để làm cho rơm cháy chậm lại? Mình đặt một nắm rơm vào và lấy cái đũa bếp đè xuống thì nắm rơm sẽ cháy từ từ, được lâu hơn. Ở nông thôn Việt Nam ngày xưa còn nấu bằng trấu. Trấu tức là vỏ lúa. Không có hộp quẹt vì vậy người ta phải nuôi lửa. Nuôi lửa hay nhất là bằng trấu: Mình đổ vào một vài bát trấu thì trấu cháy âm ỉ rất lâu. Sáng dậy mình khơi ra thì còn lửa trong bếp.

Ngày xưa, người Việt Nam có truyền thống đi xin lửa, vì không có hộp quẹt. Mỗi khi nấu cơm, nếu nhà mình không có trấu để giữ lửa thì mình phải qua hàng xóm xin lửa. Mình phải cầm một nắm rơm dài, dúi vào chỗ lửa trấu đang còn cháy, đợi chừng hai, ba chục giây. Khi thấy khói lên thì mình biết nắm rơm đã bén lửa rồi, chỉ cần thổi một hơi nhẹ là lửa cháy lên. Mình lấy một nắm rơm khác, bọc lại, đem về. Ngày xưa, đi xin lửa là chuyện mỗi ngày.

Tình là ngọn lửa rơm mau tàn. Còn nghĩa là lửa trấu cháy suốt đêm. Ân nghĩa là cái phải tiếp nối cái tình. Tình phải được bắt đầu cho khéo để từ từ đưa tới cái nghĩa. Ân nghĩa là cái nuôi dưỡng một cặp vợ chồng cho tới khi đầu bạc răng long. Răng long thì đi làm răng giả, còn đầu bạc thì đi mua thuốc nhuộm. Nhưng nuôi dưỡng nghĩa chúng ta phải nuôi dưỡng bằng thương yêu. Mỗi ngày mình phải xây dựng cái ơn và cái nghĩa. Mỗi lời nói, mỗi cử chỉ săn sóc đều là tạo ra ơn và nghĩa. Chính cái đó nó là keo sơn giúp cho một cặp vợ chồng sống với nhau suốt đời.

Rất nhiều người Việt Nam đến tham dự buổi giảng pháp tại Mỹ

- Liệu chúng ta có thể xây dựng tình bạn lâu bền theo cách đó được không, thưa thiền sư?

- Tình bạn cũng vậy. Có điều, tình bạn thì không có sự cháy bùng, đam mê như là tình yêu, cho nên tình bạn dễ hơn nhiều. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã nói rất rõ là tình bạn thì lâu dài, bền chắc và nuôi dưỡng mình nhiều hơn tình yêu. Cho nên bí quyết là mình phải biến tình yêu lúc ban đầu trở thành tình bạn. Hai người ban đầu là hai người yêu, nhưng từ từ sẽ trở thành hai người bạn. Khi trở thành hai người bạn thì đó là tình yêu đang còn.

Còn nếu tình yêu không trở thành được tình bạn thì nó sẽ chết. Mà sở dĩ tình yêu trở thành tình bạn được là vì mình phát khởi được cái ơn và cái nghĩa. Cái ơn nghĩa đó bắt đầu từ chỗ ý thức được rằng: Có biết bao nhiêu người, tại sao anh ấy không chọn họ, mà lại chọn mình? Có biết bao nhiêu người con trai có bằng cấp, có địa vị, tại sao nàng không chọn, mà nàng chọn ta? Ý thức đó làm mình có thể biết ơn suốt đời. Có điều, cái chọn của mình không phải là nhất thời.

Sự chọn này phải xảy ra trong một quá trình nào đó, với trí tuệ chứ không phải chỉ với đam mê mà thôi. Nếu chỉ có đam mê thì mình sẽ hối hận. Phải có trí tuệ và phải biết lắng nghe. Lắng nghe cha mẹ, bạn bè, các em của mình. Vì họ cũng có cái thấy, mà cái thấy của họ nhiều khi khách quan hơn mình, tại vì mình chủ quan quá. Mình đam mê rồi thì mình không thấy được sự thật rõ ràng bằng những người khác.

- Lựa chọn bạn đời có lẽ là sự lựa chọn khó khăn nhất trong cuộc đời mỗi con người. Sự ham muốn bóng sắc tự nó không đủ. Làm thế nào để chọn được người hiểu mình, là tri kỷ của mình. Tìm ra được người đó, chúng ta sẽ hạnh phúc. Thiền sư có nghĩ như vậy không?

- Tri kỷ là biết nhau, hiểu nhau. Trong cuộc sống này, nếu mình tìm được một người có khả năng lắng nghe mình, hiểu được những khó khăn, những khổ đau, những ước vọng của mình tức là mình tìm thấy ở người đó một tâm hồn tri kỷ thì mình là người có hạnh phúc vô cùng. Món quà quý nhất mà người kia có thể tặng cho mình là khả năng hiểu. Có những người cả đời đi kiếm tìm mà không tìm được một người hiểu mình.

Ngày xưa, có một vị quan lớn chơi đàn thập lục huyền cầm rất tuyệt diệu. Trong giới quan quyền, bạn hữu không có ai hiểu được nghệ thuật, tài năng của ông. Vì vậy, mỗi lần đánh đàn, ông thường đem theo một vài người hầu cận lên trên núi, tìm một chỗ đẹp. Ông trải chiếu, pha trà rồi đốt trầm lên. Trong không khí trang nghiêm, ông chơi đàn rất hạnh phúc. Và ông có cảm tưởng là chỉ có suối, cây, núi, mây mới hiểu được tiếng đàn của ông.

Bữa đó, đang đàn thì tự nhiên một dây đàn bị đứt. Ông tháo dây đàn đứt đó ra, thay một dây mới. Vừa đàn thêm một câu nữa thì dây đàn lại bị đứt, và cứ đứt như vậy ba lần. Ông nghĩ: “Chắc có người đang nghe trộm mình”. Ông đứng lên, nói lớn: “Có vị tri kỷ nào đang nghe trộm tiếng đàn của tôi xin cho gặp mặt”. Bỗng nhiên có một anh tiều phu xuất hiện. Anh tiều phu này đã nghe lén, đã cảm được tất cả những cái hay, cái đẹp, cái tài ba của người đàn cho nên dây đàn đứt. Ông quan đánh đàn ấy tên là Vương Bá Nha, người tiều phu tên là Chung Tử Kỳ.

Hai người nói chuyện rất tâm đầu ý hợp. Bá Nha lần đầu tiên tìm ra người tri kỷ, một người hiểu được nghệ thuật của mình. Tử Kỳ chấp nhận làm bạn tri kỷ của Bá Nha, nhưng không muốn về kinh đô nhận chức. Tử Kỳ chỉ muốn làm tiều phu thôi. Lâu lâu, Bá Nha nhớ tới bạn, sắp đặt công việc trong triều rồi hẹn với bạn, hai người cùng uống trà. Bá Nha hạnh phúc vô cùng vì Bá Nha đã tìm ra được một người tri kỷ, tri âm. Tình bạn đó lưu truyền cho tới ngày hôm nay.

Ở đời, con mà hiểu cha, đệ tử mà hiểu thầy thì cũng làm cho cha, cho thầy rất hạnh phúc. Thành ra mình biết ơn người đã hiểu được mình. Cảm ơn em đã hiểu được anh, cảm ơn con đã hiểu được cha, cảm ơn cha đã hiểu được con. Tu tập là làm thế nào để có thể có được cái hiểu. Muốn hiểu thì phải lắng nghe, phải quan sát. Khi mình sống với một người có khả năng hiểu mình thì mình có hạnh phúc lắm. Vì cái hiểu là nền tảng của cái thương. Không hiểu thì không thể nào thương. Đó là tiêu chuẩn của đạo Phật về hạnh phúc, về tình yêu.

Trong tình yêu đôi lứa, mình phải cẩn thận, chỉ cần thử nghiệm vài cái là biết người đó có hiểu mình hay không. Cái người mà khi mình nói cứ cắt lời, không để cho mình nói, cứ khoe cái của họ, không có khả năng hiểu được những khó khăn, khổ đau, không biết lắng nghe mình…. thì dù người đó có bằng cấp cao, nhiều tiền, xe đẹp, nhà cửa sang trọng, bảnh trai, hay sắc đẹp nghiêng nước nghiêng thành thì cưới người đó, mình sẽ khổ suốt đời. Đừng để cho mình bị hấp dẫn, mờ mắt bởi những cái bên ngoài: sắc đẹp, địa vị, danh lợi… Những người yếu đuối thường bị hấp dẫn bởi những cái phù phiếm bên ngoài.

Trong xã hội Việt Nam mới phát triển, một cô gái có thể đánh mất tiết trinh để đổi lấy một chiếc xe gắn máy. Thật dễ sợ! Đạo đức đã suy đồi tới mức đó. Mình muốn thoát ra khỏi cái thân phận nghèo khổ, mình muốn có một chiếc xe giống như người ta và mình đánh mất cái quý giá nhất của đời mình. Chuyện đó đã và đang xảy ra. Thành ra những cái hấp dẫn của vật chất, của bề ngoài phù phiếm mình không thể coi thường được. Mình sẽ dấn thân vào những nẻo đời khổ đau nếu mình không cẩn thận.

- Tại sao cái hiểu lại quan trọng đến vậy với sự sống còn của tình yêu?

- Ở trong đạo Phật, chúng ta thấy rất rõ cái thương đích thực được làm bằng cái hiểu, không có hiểu thì không có thương. Không hiểu con thì cha càng thương, con càng khổ. Vợ mà không hiểu chồng thì càng thương chồng, chồng càng khổ. Hiểu là nền tảng của tình thương. Sống với nhau như thế nào để càng ngày mình càng hiểu được nhau nhiều hơn và để cho người kia càng ngày càng hiểu được mình nhiều hơn. Nếu cái hiểu không lớn lên thì cái thương sẽ dậm chân tại chỗ. Và tình yêu sẽ từ từ chết nếu mình không biết nuôi dưỡng nó bằng cái hiểu và cái thương.

(Còn nữa)

Theo Báo Tuổi trẻ & Đời sống