Nhức nhối nạn hàng giả, hàng nhái trên các sàn thương mại điện tử

“Nghìn lẻ”… cách thức gian lận

Sau hai năm bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, hình thức kinh doanh online đã phát triển mạnh tại Việt Nam. Thống kê của Bộ Công thương cho thấy, trong năm 2021, doanh thu thương mại điện tử Việt Nam đạt 13,7 tỷ USD, tăng 16% so với năm 2020 và thuộc nhóm 3 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thị phần bán lẻ trực tuyến cao nhất khu vực Đông Nam Á. Dự báo, tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử Việt Nam năm 2022 có thể ở mức cao nhất từ trước tới nay nhờ kiểm soát tốt đại dịch COIVID-19.

Bên cạnh những mặt tích cực, internet và thương mại điện tử cũng có những mặt trái, đang đặt ra nhiều vấn đề cần phải giải quyết, đặc biệt về tình trạng vi phạm pháp luật trên website, ứng dụng thương mại điện tử, như kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng cấm… không thực hiện thủ tục thông báo, đăng ký website thương mại điện tử, hoặc giả mạo logo đã đăng ký và thông báo với Bộ Công thương…

Thống kê của Bộ Công thương cũng cho thấy, trong năm 2021, lực lượng Quản lý thị trường đã phối hợp với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương) thực hiện kiểm tra hơn 3.000 vụ việc lợi dụng thương mại điện tư để kinh doanh hàng hóa nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ với số tiền xử phạt lên tới hơn 20 tỷ đồng. Dự báo trong từ 2 - 3 năm tới, tỷ lệ gian lận trên thương mại điện tử sẽ chiếm từ 50 - 60% so với tổng thể các hình thức gian lận thương mại nói chung.

Sự phát triển của kinh doanh online và các sàn thương mại điện tử đã mở ra hướng đi mới cho các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh hàng hóa

Trong năm 2021, các đơn vị chức năng của Bộ Công thương cũng đã yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử rà soát và gỡ bỏ gần 14.000 sản phẩm, thiết bị hỗ trợ điều trị COVID-19... có dấu hiệu vi phạm trên gần 4.300 gian hàng.

Một thống kê khác của Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công thương) cho thấy, mỗi năm cơ quan này nhận được khoảng 1.500 đơn khiếu nại của người tiêu dùng. Trong đó, 50% số khiếu nại liên quan tới các giao dịch mua bán trên các nền tảng trực tuyến, gồm hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ và mua bán không có hóa đơn chứng từ.

Là một trong số những nạn nhân mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng qua hình thức online, chị Vũ Thùy Dung (ở Giảng Võ, Ba Đình, Hà Nội) chia sẻ: "Tôi lướt trên một số trang thương mại điện tử bán đồ gia dụng thấy có quảng cáo sản phẩm nồi cơm điện mang thương hiệu nổi tiếng của Hàn Quốc. Tôi đã cẩn thận nhắn tin hỏi người bán xem đó có phải hàng chính hãng không thì được người bán cam kết là hàng chính hãng, do đang trong thời gian khuyến mại nên giá thành sản phẩm rẻ hơn rất nhiều so với giá hãng niêm yết. Thấy vậy, tôi đã đặt mua. Tuy nhiên khi nhận hàng, tôi mới biết mình bị lừa, tên của sản phẩm tôi mua chỉ sai một chữ so với hàng chính hãng. Sản phẩm tôi nhận được chính là hàng giả, kém chất lượng".

Cần sự vào cuộc của các cơ quan chức năng

Theo nhận định của ông Nguyễn Đức Lê, Phó Cục trưởng Cục nghiệp vụ, Tổng cục Quản lý Thị trường (Bộ Công Thương), các hình hình thức gian lận trong mô hình thương mại truyền thống đã xuất hiện trên kênh thương mại điện tử. Điểm đặc biệt của thương mại điện tử là giúp quá trình mua sắm của người dân trở nên dễ dàng hơn. Bên bán và bên mua hầu như không cần tiếp xúc trực tiếp, không phụ thuộc khoảng cách địa lý và các phương thức thanh toán cũng đơn giản và thuận tiện hơn. Lợi dụng điều này, tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng có chiều hướng tăng rõ rệt, đặc biệt trong giai đoạn dịch bệnh diễn biến phức tạp khiến nhu cầu mua sắm truyền thống của người dân bị hạn chế.

Nhìn chung, phương thức gian lận phổ biến nhất là buôn bán những sản phẩm không giống như quảng cáo. Đơn cử, các đối tượng thường lợi dụng hình ảnh, video sản phẩm chính hãng để thu hút khách hàng. Tuy nhiên, hàng hóa sau khi đến tay người tiêu dùng lại khác biệt về mẫu mã, chất lượng hoặc tình trạng.

Trước thực trạng trên, để “lọc” hàng giả, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, một số sàn thương mại điện tử đã dùng ứng dụng của trí tuệ nhân tạo AI. Tuy nhiên, việc ứng dụng giải pháp này vẫn chưa thể ngăn chặn triệt để tình trạng hàng giả, hàng nhái. Bởi, nếu người bán cố tình khai báo gian dối thông tin, lấy hình ảnh của sản phẩm khác đăng lên sàn để vượt qua bộ lọc chỉ có thể ngăn chặn, tháo gỡ sản phẩm, khóa gian hàng bằng phản ứng nhanh của khách hàng qua báo cáo hoặc đường dây nóng… Ngoài ra, sàn áp dụng các biện pháp lọc kết hợp AI và thủ công.

Ông Nguyễn Đức Lê, Phó Cục trưởng Cục Nghiệp vụ, Tổng cục Quản lý Thị trường, Bộ Công thương

Theo nhận định của nhiều chuyên gia kinh tế, thách thức hiện nay trong cuộc chiến chống hàng giả, hàng nhái trên các nền tảng thương mại điện tử là thủ đoạn của các đối tượng vi phạm ngày càng phức tạp và tinh vi. Nhiều đối tượng không có kho hàng hay cửa hàng, phân tán hàng hóa nhiều nơi, khó xác định được kho hàng.

Để giải quyết vấn đề chống hàng hóa nhập lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng trong không gian mạng đòi hỏi sự vào cuộc của nhiều cơ quan, đoàn thể, hiệp hội, doanh nghiệp, các viện nghiên cứu, người tiêu dùng. Về lâu dài, phải xây dựng nền tảng thương mại điện tử vững chắc, lựa chọn đơn vị điển hình để đẩy lùi các tổ chức có hành vi vi phạm pháp luật trên không gian mạng.

Đối với người tiêu dùng, khi phát hiện ra hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng cần thông báo kịp thời các thông tin, dấu hiệu vi phạm về chất lượng sản phẩm qua các đường dây nóng để các cơ quan chức năng xử lý; Đồng thời đây cũng là cách doanh nghiệp tự bảo vệ thương hiệu của mình và không bị đơn vị khác làm giả, xâm phạm bản quyền.

Qua các vụ việc vi phạm do lực lượng chức năng phát hiện, xử lý, có thể khẳng định, công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong hoạt động kinh doanh thương mại điện tử là hết sức quan trọng. Để công tác này có sự chuyển biến căn bản, việc phát huy sức mạnh tổng hợp của cả xã hội và cả hệ thống chính trị, trong đó người dân và các doanh nghiệp có vai trò quyết định.