Phát huy giá trị chùa Trầm - chùa Trăm Gian trong dòng chảy công nghiệp văn hóa

Cụ thể, để đánh giá toàn diện về giá trị của cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị của di tích; UBND huyện Chương Mỹ phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Hội Khoa học lịch sử Việt Nam và Hội đồng di sản văn hóa quốc gia tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy giá trị cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội”.

Quang cảnh Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy giá trị cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội”

Giá trị đặc biệt của chùa Trầm, chùa Trăm Gian

Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy giá trị cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội” đã thu hút khoảng 100 đại biểu tham dự, ngoài sự tham dự của lãnh đạo một số cơ quan, đơn vị trung ương; các Sở, ban, ngành của thành phố; các phòng, ban, đơn vị của huyện, đặc biệt còn có sự tham gia của các nhà khoa học; đại diện các Hội: Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, Hội Sử học Hà Nội, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, Hội Di sản Văn hóa Thăng Long - Hà Nội…. cùng các cơ quan thông tấn báo chí.

Các nhà khoa học, đại biểu tham gia Hội thảo

Phát biểu khai mạc hội thảo, đồng chí Nguyễn Văn Thắng, Thành ủy viên, Bí thư Huyện uỷ Chương Mỹ cho biết, cụm di tích Quốc gia chùa Trầm và chùa Trăm Gian, là những di tích có lịch sử lâu đời, được dân gian ca tụng là hai trong "Tứ đại danh thắng của xứ Đoài", bao gồm: chùa Trăm Gian, chùa Trầm, chùa Thầy và chùa Tây Phương.

Các ngôi chùa trong khu vực được khởi dựng từ sớm và hòa mình vào cảnh sắc thiên nhiên, tạo nên một sức hấp dẫn và giá trị đặc biệt về cảnh quan, kiến trúc.

Chùa Trầm còn có tên gọi là Long Tiên Tự, được xây dựng vào năm Cảnh Trị thứ Bảy (1669). Ngôi chùa mang đậm dấu ấn kiến trúc văn hóa tâm linh của người dân Đồng bằng Bắc Bộ, là nơi lưu giữ và thờ tự đức Phật từ nhiều thế kỷ trước, là chốn linh thiêng mà bất cứ ai yêu mến Phật giáo đều dành sự tôn trọng và kính ngưỡng, mong muốn được đến thăm và chiêm bái.

Ngoài giá trị văn hóa - tín ngưỡng, chùa Trầm còn là di tích mang đậm dấu ấn lịch sử, nơi Bác Hồ từng về thăm và làm việc

Cụm di tích là một khu núi đá lớn và những ngôi chùa nằm rải rác, trong đó chùa Vô Vi, chùa Trầm là kiến trúc chùa còn lại khá hoàn chỉnh cùng với Quan Âm viện, chùa Ba Làng, hang Trầm tạo thành kiến trúc hoàn chỉnh, độc đáo; cụm di tích núi Vô Vi, núi Trầm vừa mang giá trị lịch sử, vừa mang giá trị nghệ thuật và danh lam thắng cảnh vốn có từ xa xưa.

Ngoài giá trị văn hoá - tín ngưỡng, chùa Trầm còn là di tích mang đậm dấu ấn lịch sử, nơi Bác Hồ từng về thăm và làm việc.

Đặc biệt, trong những ngày tháng ác liệt nhất của chiến tranh, từ nơi đây, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch đã vang lên khắp bốn phương trong đêm 19, rạng sáng ngày 20/12/1946.

Đầu năm 1947, Chùa Trầm và Đài Tiếng nói Việt Nam lại có vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp đến thăm và đọc thơ chúc Tết toàn thể quốc dân đồng bào trên làn sóng phát thanh của đài giữa khung cảnh tĩnh mịch, không gian linh thiêng của chùa Trầm và 2 lần sau đó Bác cùng các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước về thăm chùa Trầm, thăm các đơn vị bộ đội đóng quân ở núi Trầm.

Chùa Trăm Giam có những giá trị đặc biệt về lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật

Đối với chùa Trăm Gian, theo truyền thuyết, chùa này có từ thời Lý Cao Tông (1185), trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, nhiều lần trùng tu, tôn tạo với những dấu ấn kiến trúc của các triều đại khác nhau, đến nay, chùa chủ yếu mang phong cách kiến trúc thời Lê, Nguyễn nhưng vẫn còn một số dấu tích kiến trúc thời Trần.

Dù là một ngôi chùa của làng, nhưng từ khi hình thành, trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, chùa Trăm Gian vẫn luôn giữ được sự tôn nghiêm, sự linh thiêng, được các triều đình phong kiến ghi nhận, sắc phong.

Bên cạnh những giá trị lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật, chùa Trăm Gian còn có những giá trị đặc biệt mà không phải ngôi chùa nào cũng có được, đó là nơi tu hành và thờ tự đức Thánh Bối Nguyễn Bình An. Đây là ngôi chùa tiền Phật hậu Thánh giống như nhiều ngôi chùa khác ở vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Tôn tạo và phát huy giá trị của di tích

Hội thảo nhận được sự quan tâm của các cơ quan quản lý về văn hoá và các nhà khoa học danh tiếng. PGS.TS Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam; GS. Lê Văn Lan; Nhà nghiên cứu văn hóa Trần Lâm Biền; Cục phó Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Trần Đình Thành... đại diện cho giới nghiên cứu đã trình bày các tham luận làm nổi bật giá trị văn hoá, giá trị cách mạng, giá trị tư liệu của cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian.

PGS.TS Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam chủ trì Hội thảo

Thực tế, những năm qua, huyện Chương Mỹ nhận thức rõ các giá trị tiêu biểu của Cụm di tích Quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian đối với huyện nói riêng, Thủ đô Hà Nội nói chung. Nhằm tích cực triển khai thực hiện trong Chương trình 06-CTr/TU của Thành ủy, Chương trình 09-CTr/HU của Huyện ủy; đồng thời cũng là hoạt động nằm trong kế hoạch quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích trên địa bàn huyện trong thời gian tới, huyện Chương Mỹ đã và đang tiến hành nghiên cứu, bảo tồn các giá trị của Cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian.

Tuy nhiên, theo các nhà khoa học, do ảnh hưởng của yếu tố lịch sử, Cụm di tích quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian hiện tại đã xuống cấp khá trầm trọng.

Nhà sử học Lê Văn Lan trình bày về hiện trạng của Cụm di tích Quốc gia chùa Trầm, chùa Trăm Gian

Nhà sử học Lê Văn Lan đánh giá, từ thực tế lịch sử những năm tháng vừa qua và những ghi nhận, đúc kết thành văn bản (“Lý lịch khu di tích danh thắng chùa Trầm và Núi Trầm”; “Lý lịch chùa Trăm Gian”), hai khu chùa chiền này đang ở vảo tình trạng bị phá hoại ngày càng nghiêm trọng, chưa chấm dứt được. Điển hình là hiện trạng của ngọn núi Trầm.

Ngoài ra, cụm di tích này bị “mất tích” nhiều đơn vị (đơn nguyên), công trình, kiến trúc ..vốn là tổ hợp làm nên cấu trúc của khu di tích.

"Tình trạng xuống cấp toàn diện như trên ở chùa Trầm và chùa Trăm Gian, đương nhiên khiến “lăn tăn”, ngần ngại việc xếp hạng là di tích Quốc gia đặc biệt cho hai khu di tích vào lúc này", GS Lê Văn Lan nêu ý kiến.

Tiếp nối ý kiến nói trên, PGS.TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng di sản văn hóa quốc gia, cho rằng, dù hàm chứa các mặt giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học hay kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu thì cụm di tích chùa Trăm Gian và chùa Trầm cũng chỉ tồn tại dưới dạng tài nguyên du lịch.

PGS.TS Đặng Văn Bài gợi mở, muốn có được các sản phẩm du lịch, các tour du lịch có chất lượng, trước hết phải có quy hoạch hoặc dự án tổng thể bảo tồn các yếu tố gốc cấu thành giá trị của Cụm di tích chùa Trầm - chùa Trăm Gian.

PGS.TS. Đặng Văn Bài phân tích về phương thức bảo vệ, phát huy giá trị cụm di tích Chùa Trăm Gian và Chùa Trầm

"Trải qua nhiều biến động lịch sử, hiện trạng của cụm di tích nói trên không còn nguyên vẹn như lúc mới khởi dựng hay ở thời điểm hoàn chỉnh nhất. Vậy yêu cầu bức thiết nhất đặt ra là phải có chương trình nghiên cứu sâu hơn nữa để nhận diện rõ các mặt giá trị tiêu biểu của di tích; đồng thời, tạo cơ sở diễn giải di tích thông qua các phương tiện thông tin đại chúng cũng như ứng dụng thành tựu kỹ thuật hiện đại (nghe nhìn, công nghệ số, hiện thực ảo…) để giới thiệu với người dân địa phương và cả du khách.

Từ cách tiếp cận như thế, chắc chắn phải đầu tư thỏa đáng cho việc xây dựng nội dung, kiến trúc, trưng bày chuyên đề về di tích Chùa Trầm", PGS.TS Đặng Văn Bài phân tích.

Bên cạnh đó, TS Nguyễn Doãn Văn, Giám đốc Ban Quản lý di tích danh thắng Hà Nội, đặt vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị di tích chùa Trầm - chùa Trăm Gian trong xu thế công nghiệp văn hóa.

"Tiếp tục thực hiện Chương trình số 06-CTr/TU ngày 17/3/2021 và Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội, trong thời gian tới, nên chăng huyện Chương Mỹ cần thực hiện một số giải pháp đồng bộ để phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn huyện, trong đó chùa Trầm - chùa Trăm Gian là hai di tích trọng điểm", TS Nguyễn Doãn Văn nói.